ج: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «کامل ترین مؤمنان از لحاظ ایمان، نیکوترین شان از لحاظ اخلاق هستند». روایت ترمذی و احمد.

ج-1- زیرا سبب محبت الله متعال می گردد.
2- سبب محبت مردم می گردد.
3- سنگین ترین چیز در ترازو است.
4- اجر و ثواب با اخلاق نیک چند برابر می گردد.
5- نشانه ایمان کامل است.

ج- از قرآن کریم، الله متعال می فرماید: ﴿إِنَّ هَذَا الْقُرْآَنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ﴾
همانا این قرآن به راست و استوارترین طریقه هدایت می‌کند [سورة الإسراء: ٩]. و از سنت نبوی: آنجا که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «من مبعوث شدم تا اخلاق نیکو را کامل کنم» به روایت احمد.

ج- احسان: مراقبت الله متعال بشکل دوامدار ، تلاش در امور خیر ، و نیکی با مخلوق می باشد.
پیامبر ﷺ فرمود: «الله متعال احسان را بر هر چیزی قرار داده است». به روایت مسلم.
از نمونه های احسان:
- احسان در عبادت الله متعال و اخلاص در عبادت اوست.
- احسان به پدر و مادر در گفتار و عمل.
- احسان به نزدیکان و خویشاوندان.
- احسان با همسایه.
- احسان با یتیمان و نیازمندان.
- احسان با کسی که با تو رفتار بد می کند.
- احسان در گفتار.
- احسان در گفتگو.
- احسان با حیوان.

ج – ضد احسان بدی است.
* از آن جمله: ترک اخلاص در عبادت الله متعال.
* نافرمانی والدین.
• و قطع صلۀ رحم با نزدیکان.
• همسایگی بد.
• ترک احسان با فقیران و مسکینان و دیگران از جمله کارها و گفتارهای بد می باشد.

ج-
1- امانت در حفظ حقوق الله متعال.
اشکال آن: امانت در انجام عبادات مانند نماز، زکات، روزه، حج و غیره که الله متعال بالای ما فرض گردانیده است.
2- امانت در حفظ حقوق مردم:
· نگه داشتن نوامیس مردم.
· مال های مردم.
· خون شان.
و رازهاى آنها، و همه چیزهایی که مردم به شما امانت سپرده اند.
الله متعال در بیان ویژگی های رستگاران می فرماید: ﴿وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ 8﴾
و كسانى كه امانتها و پيمان خود را مراعات مى كنند [سورة المؤمنون: ٨].

ج - خیانت عبارت است از ضايع نمودن حقوق الله متعال و مردم.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: نشانۀ منافق سه است – از آن جمله - اگر به او امانت داده شود خیانت می کند. متفق عليه.

ج- بیان آن چیزی که مطابق واقعیت و یا چیزی که همانطور هست، باشد.
از اشکال آن:
راستگویی در صحبت با مردم
راستگویی در وعده
راستگویی در هر گفتار و کردار.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: «راستگویی به نیکی، و نیکی به بهشت رهنمایی می کند، و انسان راستگویی را پیشه می کند تا این که راستگویی خصلت او قرار گیرد ». متفق عليه.

ج – دروغ، که خلاف حقیقت است، از جمله، دروغ به مردم، و عهدشکنی، و سوگند دروغ می باشد.
پیامبر ﷺ فرمود: «دروغ به فسق رهنمایی می کند، و فسق به آتش رهنمایی می کند، و انسان دروغ می گوید تا این که نزد الله به عنوان دروغگو نوشته شود». متفق عليه. و پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: نشانهء منافق سه است - و از آن جمله ذکر کرد - هرگاه سخن بگوید دروغ می گوید، و هرگاه عهد بگذارد وعده خلافی می کند. متفق عليه.

ج - صبر در طاعت الله متعال.
صبر از معصیت و گناه.
صبر بر قدر دردناک، و ستایش الله را در هر حال بجا آوردن.
الله متعال فرموده اند: ﴿وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلصَّـبِرِينَ 146﴾
الله صبر کننده گان را دوست می دارد. [سورة آل عمران: ١٤٦]. و پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «چه شگفت‌انگیز است امر مؤمن، زیرا همه امور او نیکو است، و این برای کسی جز مؤمن نیست». اگر به او سعادت می رسد، شکر می‌کند و برایش خیر است، و اگر مصیبت به او می ‌رسد، صبر می‌کند و این برایش خیر است». به روایت مسلم.

ج - عدم صبر در طاعت و عدم صبر از معصیت و نارضایتی قدر به گفتار یا عمل می باشد.
از اشکال آن:
§ آرزوی مرگ.
§ زدن به صورت.
§ پاره کردن لباس.
§ پخش احساسات.
§ دعای بد برای از بین رفتن خویش.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: پاداش با تناسب بزرگی مصیبت می باشد، و اگر الله متعال قومی را دوست بدارد آنها را می آزماید، پس هر که راضی باشد برای او رضامندیست، و هر که بی قراری نماید برای او بی قراریست. از ترمذی و ابن ماجه روایت شده است.

ج - آن عبارت از همکاری مردم در میان خود در امور حق و خیر می باشد.
اشکال همکاری:
o همکاری در اعاده حقوق.
o همکاری در دفع ظالم.
o همکاری در رفع نیازهای مردم و نیازمندان.
o همکاری در همه امور خیر.
o عدم همکاری در گناه و ضرر و تجاوز.
الله متعال می فرماید: ﴿وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ 2﴾
و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد و در گناه و تعدى دستيار هم نشويد و از الله خوف كنيد كه الله سخت ‏كيفر است (۲) [سورۀ مائده: 2]. پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مؤمن نسبت به مؤمن مانند ساختمان است، که یکدیگر را استحکام می بخشند» متفق عليه. و پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «مسلمان برادر مسلمان است، به او ستم نمی کند، او را به دشمن تسلیم نمی کند، و هر کس نیاز برادرش را مرفوع نماید، الله متعال نیاز او را مرفوع می دارد، و هر کس یک سختی مسلمان را دور کند، الله متعال یکی از سختی‌های روز قیامت را از او دور می کند، و هر که عیب مسلمانی را پنهان کند، الله متعال عیب او را در روز قیامت می‌پوشاند». متفق علیه.

الف-1- حیا از الله متعال: آن است که او تعالی را نافرمانی نکنی.
2- حیا از مردم: از آن جمله پرهیز از سخنان ناپسندیده و ناسزا و آشکار کردن عورت است.
رسول الله ﷺ فرمود: «ایمان هفتاد و چند و یا (شصت و چند) شاخه می باشد، که بالاترین آن گفتن: لا اله الا الله است، و پایین ترین آن: برداشتن چیزی اذیت کننده از راه می باشد، و حیا شاخه ای از ایمان است.» به روایت مسلم.

ج - - ترحم و احترام به سالمندان.
- شفقت بر کم سنان و کودکان.
- ترحم بر فقرا و مساکین و نیازمندان.
- ترحم بر حیوان با غذا دادن و آسیب نرساندن به آن.
از آن جمله فرمودۀ پیامبر صلی الله علیه وسلم که می فرماید: مؤمنان را در شفقت و محبت و همدردی با یکدیگر مانند یک بدن هستند، اگر یک عضو آن به درد آید، بقیه بدنش را بی‌خوابی و تب فرا می گیرد. متفق عليه. رسول الله ﷺ فرمود: «رحم کننده گان را رحمان مورد رحمت خود قرار می دهد، بر اهل زمین رحم کنید، تا ذاتی که در آسمان است به شما رحم کند.» از ابوداود و ترمذی روایت شده است.

ج- محبت الله متعال.
الله می فرماید: ﴿وَالَّذِينَ آَمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ﴾
كسانى كه ايمان آورده‏ اند به الله محبت بيشترى دارند. [سوره بقره: 165].
محبت پیامبر ﷺ.
فرمود: «سوگند به کسی که جان من در اختیار اوست، هیچ یک از شما ایمان نمی‌آورد، مگر اینکه من نزد او از پدر و پسرش عزیزتر باشم». روایت بخاری.
دوستی با مومنان ، و دوست داشتن خیر برای آنها همانطوری که تو برای خود دوست داری.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: «هیچ یک از شما ایمان نمی‌ آورد تا آنکه برای برادرش آنچه را دوست بدارد که برای خود دوست می دارد». به روایت بخاری.

ج – آن عبارت از پیشانی بازی، همراه با شادی و تبسم و مهربانی، و ابراز خوشی هنگام ملاقات با مردم است.
این برعکس پیشانی ترشی در مقابل مردم است که آنها را از خود دور می کند.
و در فضیلت آن حدیث های وجود دارد، و از ابوذر رضی الله عنه روایت شده که گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم به من فرمود: «هیچ چیز خوبی را تحقیر مکن، حتی اگر برادرت را با چهره ای بشاش و گشاده رویی ملاقات کنی». به روایت مسلم. رسول الله ﷺ فرمود: لبخند تو در مقابل برادرت برای تو صدقه است. به روایت ترمذی.

ج- آرزوی زوال نعمت از دیگران یا خوش نداشتن نعمت بر دیگران است.
الله متعال فرمود: ﴿وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ 5﴾
و از شر [هر] حسود آنگاه كه حسد ورزد (۵)
از انس بن مالک رضی الله عنه روايت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «از یکدیگر متنفر نباشید، به یکدیگر حسادت نکنید، از یکدیگر رونگردانید، و با هم –بنده گان الله - برادر باشید». روايت از بخاری و مسلم.

ج - آن عبارت از تمسخر و تحقیر برادر مسلمانت است، و این جایز نیست.
الله متعال در مورد حرام بودن آن فرمود: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ 11﴾
اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد نبايد قومى قوم ديگر را تمسخر كند شايد آنها از اينها بهتر باشند و نبايد زنانى زنان [ديگر] را [تمسخر كنند ] شايد آنها از اينها بهتر باشند و از يكديگر عيب مگيريد و به همديگر لقب هاى زشت مدهيد چه ناپسنديده است نام زشت پس از ايمان و هر كه توبه نكرد آنان خود ستمكارند (۱۱) [سورة الحجرات: ١١].

ج- آن است که انسان در برابر مردم نفس خود را برتر نبیند، و مردم را حقیر نشمارد و حق را رد نکند.
- الله متعال می فرماید: ﴿وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا﴾
و بندگان رحمان کسانی هستند که در زمین با فروتنی راه می روند. [سورة الفرقان: ٦٣]، یعنی: فروتنان. - رسول الله ﷺ فرمود: «هیچ کس در برابر الله فروتنی نمی کند مگر اینکه الله او را رفعت و بلندی بخشد». به روایت مسلم. - و او صلی الله علیه وسلم فرمود: «الله به من وحی کرد که فروتن باشیم، تا هیچ کس به دیگری مغرور نگردد و به دیگری ستم نکند». به روایت مسلم.

ج-1- تکبر در برابر حق، و آن رد نمودن حق و عدم پذیرش آن است.
2- تکبّر نسبت به مردم، و به چشم حقارت دیدن و کوچک شمردن آنان است.
رسول الله ﷺ فرمود: «کسی که ذره‌ای تکبر در دلش باشد وارد بهشت نمی‌شود». مردی گفت: یک مرد دوست دارد لباس و کفشش خوب باشد؟ او گفت: «إنَّ اللهَ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ، الكِبْرُ: بَطَرُ الحَقِّ، وَغَمْطُ النَّاسِ»
«الله زیباست و زیبایی را دوست می‌دارد، تکبر: رد نمودن حق، و تحقیر مردم است». به روایت مسلم.
بطرالحق: رد نمودن حق.
غمط الناس: تحقیر مردم.
لباس خوب و کفش خوب تکبر نیست.

ج- تقلب در خرید و فروش، و آن کتمان عیب در کالا می باشد.
تقلب در فراگیری علم، مانند نقل کردن دانش آموزان در امتحانات.
تقلب در گفتار مانند گواهی دروغ و دروغ گفتن است.
وفا نکردن به آنچه می گویید و آنچه با مردم توافق کرده ایید.
در مورد نهی از تقلب، رسول الله صلی الله علیه وسلم از جلو انباری (کومه) از غذا عبور می کرد، دستش را در آن نهاد، انگشتانش خیس شد، گفت: این چیست ای صاحب غذا؟ گفت: باران بر آن رسیده یا رسول الله. وی گفت: «آیا آن را روی غذا قرار ندادی تا مردم آن را ببینند؟ هر که خیانت کند از من نیست.» «آیا آن را روی غذا قرار ندادی تا مردم آن را ببینند؟ هر که خیانت کند از من نیست.» به روایت مسلم
الصبرة: انبار و یا كومۀ غذا.

ج - یاد کردن برادر مسلمانت به آنچه را که دوست ندارد در حالی که حضور نداشته باشد.
الله متعال می فرماید: ﴿وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ 12﴾
و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده‏ اش را بخورد از آن كراهت داريد [پس] از الله بترسيد كه الله توبه‏ پذير مهربان است (۱۲) [سورة الحجرات: ١٢].

ج- نقل سخنان بین مردم جهت ايجاد فساد در میان ایشان.
- رسول الله ﷺ فرمود: سخن چین وارد بهشت نمی شود. به روایت مسلم.

ج- تنبلی از انجام نمودن کار خیر و هر آنچه که انسان آن را باید انجام دهد.
از آن جمله: تنبلی در کارهای واجب.
الله متعال فرموده اند: ﴿إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا 142﴾
منافقان با الله نيرنگ مى كنند و حال آنكه او با آنان نيرنگ خواهد كرد و چون به نماز ايستند با كسالت برخيزند با مردم ريا مى كنند و الله را جز اندكى ياد نمى كنند (۱۴۲) [سورة النساء: ١٤٢].
مؤمن باید تنبلی و سستی و نشستن را ترک کند، برای کار و حرکت در این زندگی در اموری سعی و مجاهدت نماید که الله متعال راضی باشد.

ج-1- خشم پسندیده: و آن خشمی است که برای الله متعال باشد، هرگاه كفار و منافقان و ديگران هتک حرمت الله متعال را مرتکب شوند.
2- خشم ناپسند: خشمی است که انسان را وادار به کار و یا گفتاری نماید که مناسب نباشد.
درمان خشم ناپسند:
وضوء.
اگر ایستاده باشد بنشیند، و اگر نشسته باشد دراز بکشد.
به دستور پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم در این زمینه عمل کند: «قهر مکن».
هنگام خشم نفس خود را از واکنش نشان دادند منع کند.
پناه بردن به الله از شر شیطان رانده شده.
خاموشی.

ج - کشف و جستجوی عیب ها و رازهای مردم و آنچه را پنهان می دارند.
از اشکال حرام آن:
- مطلع شدن از عیب ها و رازهای مردم در خانه ها.
- گوش دادن به سخنان مردم بدون اطلاع آنان.
الله متعال می فرماید: "و جاسوسی نکنید..." [سورة الحجرات: ١٢].

ج- اسراف: مصرف نمودن مال بغیر حق آن.
و ضد آن: بخل: عدم مصرف نمودن حق خود .
آنچه درست است وسط آن دو است، و اينكه مسلمان باید سخاوتمند باشد.
الله متعال فرموده اند: ﴿وَٱلَّذِينَ إِذَاۤ أَنفَقُوا لَمۡ يُسۡرِفُوا وَلَمۡ يَقۡتُرُوا وَكَانَ بَيۡنَ ذَ لِكَ قَوَامًا 67﴾
و كسانى‏ اند كه چون انفاق كنند نه اسراف مى كنند و نه تنگ مى‏ گيرند و ميان اين دو [روش] حد وسط را برمى‏ گزينند (۶۷) [سوره فرقان، آیه 67].

ج- بزدلی: ترس از آنچه که نباید از آن ترسید
مانند ترس از گفتن حق و انکار منکر.
شجاعت : پیشتازی در حق می باشد، مانند پیشقدم شدن در جبهه های جهاد برای دفاع از اسلام و مسلمانان .
پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم در دعای خود می فرمودند: الهی از بزدلی به تو پناه می برم...». رسول الله ﷺ فرمود: مؤمن قوی نزد الله بهتر و محبوبتر از مؤمن ضعیف است، و در همۀ آنها خیر است. به روایت مسلم.

ج - مانند لعن گفتن و دشنام دادن.
و مانند اين كه فلان بگوید «حیوان» یا شبیه این حرف ها.
یا ذکر عورت ها از حرف های فحش و بد زبانی.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم از همه اینها نهی کرد و فرمود: «مؤمن نمی توان طعنه دهنده، فُحش دهنده، و بد زبان باشد». از ترمذی و ابن حبان روایت شده است.

ج-1- دعا كردن، این كه الله به شما خلق نیکو عنایت فرماید و شما را در آن یاری دهد.
2- مراقبت الله متعال، و اینکه وی از شما آگاه است و می شنود و شما را می بیند.
3- ثواب خوش اخلاقی را به خاطر بسپار و اینکه سبب ورود به بهشت می شود.
4- عاقبت بد اخلاقی را به خاطر بسپار، و این که سبب ورود به آتش می شود.
5- اخلاق نیک، محبت الله متعال و محبت مخلوق وی را به همراه دارد، و بد اخلاقی، بی زاری الله و مخلوق وی را به همراه دارد.
6- خواندن سیرت پیامبر صلی الله علیه وسلم و پیروی از وی.
7- همنشینی با افراد خوب، و دوری از همنشینی با افراد بد.